काठमाडौं, ४ भाद्र । बालबालिकामा पिसाब संक्रमण (UTI) हुनु सामान्य भए पनि यो गम्भीर हुन सक्छ। संक्रमणबाट बच्न बालबालिकामा सानैदेखि राम्रो पिसाबको बानी बसाल्नुपर्छ। बच्चाले दिनमा ४–५ पटक पिसाब गर्नुपर्छ, विशेषगरी पिसाब रोकिराख्ने बानी हटाउनुपर्छ।
बच्चालाई दिनभरि प्रशस्त पानी पिउन प्रेरित गर्नुपर्छ, जसले ब्याक्टेरिया पिसाबमार्फत बाहिर निकाल्न मद्दत गर्छ। दिसापछि सफा गर्ने तरिका सिखाउनु आवश्यक छ—विशेष गरी बालिकाहरूलाई अगाडिबाट पछाडि तिर सफा गर्न सिकाउनुपर्छ।
सधैं सफा अन्डरवेयर लगाइदिनु र निलो/कडा कपडा नलगाइदिनु उत्तम हुन्छ। डायपर प्रयोग गर्दा समयमा परिवर्तन गर्नुपर्छ र बच्चाको जननांग क्षेत्र सफा राख्नुपर्छ।
रसायनयुक्त साबुन वा सुगन्धित वाइपको प्रयोग नगर्नु राम्रो हुन्छ। बच्चाले पिसाब गर्दा पोल्यो वा गन्ध आए तुरुन्त चिकित्सकसँग परामर्श लिनु आवश्यक हुन्छ।
यी सानातिना सावधानीले बालबालिकामा पिसाब संक्रमण हुनबाट जोगाउन सकिन्छ। समयमै उपचार नपाए यसले मिर्गौलासम्म असर गर्न सक्छ। त्यसैले बालबालिकामा पिसाब संक्रमण नहोस् भन्नका लागि सचेत रहनु आवश्यक छ।
बालबालिकामा पिसाब संक्रमण के हो ?
पिसाब संक्रमण भनेको पिसाब निकास प्रणाली (मूत्र प्रणाली) मा ब्याक्टेरियाले सङ्क्रमण गर्नु हो। बच्चाहरूमा यो प्रायः मूत्रमार्ग (युरेथ्रा) वा पिसाब थैली (ब्ल्याडर) मा देखिन्छ। कहिलेकाहीँ मिर्गौलासम्म पनि फैलिन सक्छ।
पिसाब संक्रमणका लक्षणहरू बालबालिकामा यस्तो देखिन्छ:
पिसाब संक्रमणका लक्षणहरू उमेरअनुसार फरक देखिन सक्छन्।
नवजात शिशु र साना बालबालिकामा:
ज्वरो आउने तर कारण थाहा नहुने
दूध पिउन रुचि नदेखाउने
बान्ता वा झाडापखाला
चिच्याएर रुनु, झर्को स्वभाव
कम तौल बढ्नु
ठूला बालबालिकामा:
पटक–पटक पिसाब लाग्ने
पिसाब गर्दा पोल्ने
पिसाबको गन्ध बेस्सरी आउने
पिसाब गाढा वा रगत मिसिएको
तल्लो पेट वा ढाड दुख्ने
रातिको सुताइमा पिसाब चुहिनु (बेड–वेटिङ्ग)
किन हुन्छ बालबालिकालाई पिसाब संक्रमण ?
बालबालिकामा पिसाब संक्रमण हुनुका मुख्य कारणहरू:
सफाइको कमी (खासगरी दिसापछि राम्रोसँग सफा नगर्नु)
पिसाब लामो समयसम्म रोकिराख्नु
पिसाब गर्न समय नपाउनु वा डराउनु (विद्यालयमा खासगरी)
अपर्याप्त पानी पिउनु
डायपर प्रयोगमा लापरबाही
केही जन्मजात रोग (मूत्र प्रणालीको बनावटमा गडबडी)
अति कडा कपडा वा नाइलन अन्डरवेयर लगाउने
बालबालिकालाई पिसाब संक्रमण हुन नदिन के गर्ने ?
बालबालिकाको मूत्र प्रणाली सफा र स्वस्थ राख्न निम्न उपायहरू अत्यन्तै प्रभावकारी हुन्छन्:
१. पर्याप्त पानी पिउन प्रेरित गर्नुहोस्
बच्चालाई दिनभरि प्रशस्त पानी पिउन दिनुहोस्।
पानीको कमीले ब्याक्टेरिया बढी फैलिन्छ।
२. नियमित पिसाब गराउने बानी बसाल्नुहोस्
२–३ घण्टामा एकपटक पिसाब गराउने आदत विकास गराउनुहोस्।
विद्यालयमा डरले पिसाब रोकिने बानी हटाउनुहोस्।
३. दिसापछि सफा गर्न सधैं सिकाउनुहोस्
बालिकाहरूलाई अगाडि देखि पछाडि सफा गर्ने तरिका सिकाउनुहोस्।
जेन्टल वाइप वा न्यानो पानीले सफा गर्नु उपयुक्त हुन्छ।
४. सफा कपडा र हावा लाग्ने अन्डरवेयर
बच्चाको अन्डरवेयर नियमित परिवर्तन गर्नुहोस्।
सुत्ने बेलामा अन्डरवेयर फुकालेर फुक्कलो लुगा लगाउन दिनु लाभदायक हुन्छ।
५. डायपरको सावधानीपूर्वक प्रयोग
लामो समयसम्म एउटै डायपर प्रयोग नगर्नुहोस्।
पिसाब भएको १०–१५ मिनेटमै परिवर्तन गर्नु उपयुक्त हुन्छ।
स्किन ड्राइ राख्ने प्रयास गर्नुहोस्।
६. साबुनको प्रयोग सीमित मात्रामा
अत्यधिक सुगन्धित वा रसायनयुक्त साबुन प्रयोग नगर्नुहोस्।
जननांग सफा गर्न हल्का साबुन वा केवल पानी प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ।
७. विद्यालय र अभिभावकको भूमिका
विद्यालयमा बालबालिकालाई पिसाब गर्न सजिलो व्यवस्था गरिनु पर्छ।
अभिभावकले घरमै बच्चालाई पिसाबको विषयमा खुला संवाद गर्न सिकाउनुपर्छ।
उपचार नहुने हो भने के हुन्छ ?
संक्रमण मिर्गौलासम्म फैलिन सक्छ
बच्चामा बारम्बार ज्वरो आउन सक्छ
दीर्घकालीन मिर्गौला क्षति (Kidney Damage) हुन सक्छ
बच्चाको तौल, वृद्धि र शिक्षामा असर पर्न सक्छ
कहिले चिकित्सकको सल्लाह लिनुपर्छ ?
२४ घण्टा भन्दा बढी समयसम्म लगातार ज्वरो आयो भने
बच्चाले पिसाब गर्दा पोलिरहेको भन्यो भने
पिसाब गाढा, रातो वा गन्हाउने देखियो भने
बान्ता, पेट दुख्ने जस्ता लक्षण देखियो भने
चिकित्सकले परीक्षण गरेर आवश्यक परे एन्टिबायोटिक दिन सक्छन्। घरमै औषधि दिनुभन्दा पहिले जाँच गराउनु उचित हुन्छ।
